Kana verdiği hormonlarla içsalgı sisteminde çok önemli işlevler üstlenen tiroit bezi, az hastalanan organlar ara- sında yer alır. Ama tiroit hastalıklarının yaklaşık binde l S'ini kötü huylu tiroit tümörleri (tiroit kanseri) oluşturmakta- dır. Kötü huylu tiroit tümörlerine iliş- kin istatistik veriler arasında önemli farklar dikkat çeker. Genel bir değer- lendirme içinde bu tür tümörlere olduk- ça seyrek rastlandığı söylenebilir. Ama görülme sıklığı bazen ülkeden ülkeye, hatta bölgeden bölgeye büyük ölçüde değişir. Guatr sıklığının yüksek olduğu bölgelerde ve ülkelerde kötü huylu tiro- it tümörlerinin görülme oranı çok daha yüksektir. Bu oran örneğin Avusturya ve İsviçre'de 100 bin kişide I2-19'a ka- dar çıkar. Tiroit kanseri her yaşta görülmekle birlikte, orta yaşlarda sık, ileri yaşlarda daha sık ortaya çıkar. Erkeklerde daha seyrek rastlanmasına (her 2-3 kadına karşı i erkek) karşılık, daha kötü bir gelişme gösterir. Bazı olgularda kadın- ların yaşama süresi erkeklerinkinden S kat uzundur. Tiroit tümörleri dört gruba ayrılabi- lir: Adenomlar, birincil tiroit kanserleri, tiroitten kaynaklanan lenfomlar ve tiro- ite sıçrayan tümörler.
NEDENLERİ
Öbür tümörlerde olduğu gibi, tiroit tü- mörlerinin de doğrudan hangi etkenler- den kaynaklandığı bilinmemektedir. Ama yatkınlık sağlayan ya da ortaya çı- kışı kolaylaştıran bazı etkenler belirlen- miştir . • Kötü huylu tiroit tümörü olan gençle- rin yüzde 30-S0'sine, kanser dışı hasta- lıklardan ötürü baş, boyun ya da göğüs bölgesine ışın tedavisi uygulanmıştır. Işın tedavisini izleyen 30 yıl boyunca tiroit dokusunda kanserleşme olasılığı bulunmakla birlikte, erişkinlere uygula- nan ışın tedavisinin kanser oluşumuna çok daha az etki yaptığı sanılmaktadır. • Tedavi amacıyla kullanılan yüksek doz İyot-13i 'in özellikle çocuklarda ti- roit tümörüne yol açtığı düşünülmekte- dir. • Hipofiz bezinin salgıladığı tiroit uya- ncı bir hormon olan tirotropinin (TSH) uzun süre kanda yüksek düzeyde bulun- ması, doğrudan tümör oluşumuna ne- den olmasa bile kötü huylu tiroit tümör- lerinin hızlı gelişiminde etkili olabilir. Bu nedenle özellikle guatnn eşlik ettiği tireotoksikoz (Graves-Basedow hastalı- ğı) gibi ilaç tedavisine çok dirençli ol- gularda, TSH düzeyinin yükselmesine yol açan ilaçlarla uzun süreli tedaviden kaçınmak gerekir. İnsaiılarda kullanılan dozların çok üstünde bile olsa, bu teda- vinin farelerde tiroit adenokarsinomla- nna neden olduğu kanıtlanmıştır. • Kadınlarda ve özellikle gebelik döne- minde, östrojen hormonlarının etkisiyle tiroit tümörlerinin daha kolayortaya çıktığı düşünülmektedir. • Tiroit kanseri ile basit nodüllü guat- rın coğrafi dağılımı arasında sıkı bir bağlantı vardır. Bu noktada "soğuk" olarak nitelenen basit bir tiroit nodülü- nün zamanla dönüşüme mi uğradığı, yoksa kötü huylu tümörün başlangıçtan beri bağımsız bir gelişme mi gösterdiği sorusu önem kazanır. çünkü birinci olasılık kabul edilirse basit guatr ile kanser etkeninin aynı olduğu sonucuna varılır. Ama bu yaklaşım uzmanlar ara- sında pek yandaş bulmamıştır.
BELİRTİLERİ
Tiroit görece yüzeysel ve doğrudan in- celenebilen .bir organdır. Ama tümör genellikle guatrlı tiroitte ortaya çıktı- ğından gözden kaçabilir. Tiroit işlevle- rinin değiştiğine ilişkin klinik belirtiye rastlanmayan kişilerde ve seyrek olarak tireotoksikozlu hastalarda da sintigrafi incelemesiyle bulunan, özellikle tek "soğuk" nodül kötü huylu tiroit tümörü- nün başlıca belirtisi olabilir. Bu sintig- rafi sonucu tümörün kötü huylu olduğu- nu gösteren yeterli bir kanıttır. Yayılma özelliği az olan tümörlerde kanserin ne ölçüde ilerlediği, ikincil kanser odaklarına (metastazlarına) göre belirlenir. Tümörün kemik, iç organ ve lenf düğümlerine sıçradığını gösterecek belirtiler genellikle tiroitin elle muaye- nesi sonucu anlaşılarnaz. Önceden belir- lenen bir--E!!oit\?odÜıünün büyümesi ve sertliğinin artması, kötü huylu tümörün önemli bir göstergesi sayılabilir. Aynca yıllardır ilerlemeyen bir tiroit nodülü de kötü huylu olabilir. Tiroit şişliğinin kötü huylu olduğu- nu gösteren işaretler arasında, boyun bölgesinde ağn, ses telleri felci, solu- num güçlüğü nöbetleri ile birlikte hırıl- tılı solunum ya da yutma güçlüğünün ortaya çıkması sayılabilir. Bunlar kötü huylu bir tümörün tiroit çevresindeki dokulara olan etkisini gösterir. Genel- likle ilerlemiş olgularda, seyrek de olsa, tiroitin biçimini bozan düzensiz, sert bir hacim artışı görülür; tiroit ile derindeki dokular arasında yapışıklık oluşur. Boyunda her zaman sert olmayan büyümüş bir lenf düğümünün saptan- ması, guatrlı ya da elle muayenede tiroi- ti normal görünen kişilerde kötü huylu bir tümörün ilk belirtisi olabilir. Salgı yapan bir tümördeki kötü huylu gelişimin ilk işareti, kafatası kemikleri başta olmak üzere kemiklerdeki şişliktir. Bu durumda genellikle bir tümör metas- tazı söz konusudur. Kötü huylu tiroit tü- mörleri olan kişilerde, özellikle de genç- lerde, kötü huylu gelişimin genellikle ilk işareti, solunum dışında ve herhangi bir tiroit belirtisi olmadan rastlantıyla sapta- nan sınırlı ya da yaygın bir akciğer me- tastazıdır. Bu durumda büyük sayılabile- cek tek nodül ya da birçok küçük nodül söz konusudur ve ortaya çıkan hastalık tablosu verem ile kanşabilir.
İNCELEMELER
Tiroit tümötü olan hastaların yaklaşık yüzde 6O'ında karşılaşılan hastalık tab- losu iyi huylu nodüllü guatn olan has- talardan pek farklı değildir. Seyrek gö- rülen medüller karsinom (epitel hücre- lerinden gelişmiş karsinom) tiplerinde tanı açısından belirleyici önemi olan kalsitonin hormonu düzeyinin saptan- ması, öbür incelemelerle birlikte bu tip tiroit şişliği olan hastalarda tümör riski- ni değerlendirmeye yarar. Sintigrafi ta- nıya yardımcı aletli incelemelerin ba- şında yer alır. Bu incelemeyle olguların yaklaşık yüzde 20'sini oluşturan "sı- cak", yani hormon salgılayan nodüller belirlenir. Sıcak nodüllerin kötü huylu olma olasılığı çok düşüktür (yüzde 3). Sintigrafide "soğuk" görülen, yani hor- mon salgılamayan nodüllerin kötü huy- lu olma olasılığı ise yüzde 10 dolayın- dadır. İyi huylu soğuk nodüllere ince iğ- neyle biyopsi uygulanır. İnce iğne bi- yopsisi yerel komplikasyon ve biyopsi sonrası metastaz olasılığını en aza indi- rir. Ama bu yolla güvenilir tanı için ye- terli miktarda hücre toplanamayabilir ve kötü huylu adenokarsinom ile iyi huylu adenom arasında kesin ayrım ya- pılamayabilir. İnce iğne biyopsisi dene- yimli bir uzman tarafından yapıldığında olguların yaklaşık yüzde 70' inde yeter- li doku alınır. Sonografinin tanı açısından pek ya- rarı yoktur. Bu yöntem yalnızca katı içerikli nodülle, sıvı içerikli nodül ara- sında aynm yapılmasını sağlar. Ama ince iğne biyopsisi derin nodüllerin ye- rini kesin biçimde saptamaya yardımcı olabilir. Tümörde tııtulma düzeyi yük- sek olan sezyum-131 ve talyum-201 gi- bi radyoaktif ilaçlarla sintigrafi, sağlıklı sonuç vermediğinden, genel bir incele- me olarak önerilmez. Doğrudan boyun bölgesine yönelik radyolojik inceleme yararlı olabilir. Örneğin soluk borusuna olan baskı bu yolla saptanabilir. Tiroit tümörünün kötü huylu olduğu kesinleştikten sonra göğüs filmi, sintig- rafi ve radyolojik incelemeyle iskelet sisteminin taranması, aynca birincil tü- mörün cerrahi tedavisi ve tiroitin alın- masından sonra iyot-131 vererek bütün vücut sintigrafisinin alınması, uygula- nacak başlıca incelemeler arasındadır. Tanı ve tedaviden sonraki izleme sü- recinde, tiroit tümörlerinin biyolojik be- lirteçlerinin kandaki düzeyi önem taşır. Bu belirteçlerin başlıcalan iyodotiroglo- bülin (Tg), kalsitonin (CT) ve özgün ol- gularda karsinoe.rıbriyonik antijendir (CEA). Kanda normal tireoglobülin de- ğeri 1-30 ng/ml (ng: nanogram [bir gra- mın milyarda biri]) arasındadır. Bu de- ğerler kötü huylu tiroit tümörlerinin varlığına bağlı olarak ve bazı başka tiro- it hastalıklarında da artar. İyodotiroglo- bülin değerlerindeki yükselme tanıya yardımcı olabilirse de, bu belirtecin önemi özellikle girişimin başansının de- ğerlendirilmesinde ve arneliyat sonrası durumun izlenmesinde ortaya çıkar. Ti- roitin alınmasından ve kalan doku par- çalannın radyoaktif iyotla yıkıma uğra- tılmasından sonra kanda iyodotiroglo- bülin bulunması, hastalığın yinelediği ya da sürdüğü biçiminde değerlendirilir. Medüller karsinornda kalsitonin düzey- leri genellikle 0,2 ng/ml'yi aşar. Daha düşük değerler tiroit dışı tümörlerde. aynca birincil ya da ikincil hiperparati- roidizme bağlı hiperkalsemide (kanda kalsiyum düzeyinin yüksek olması gözlenir. Karsinoembriyonik antijen. genellikle medüller karsinornun göster- gesidir. Cerrahi tedaviden sonra bu be- lirtecin düzeyindeki değişme, girişimin başansı bakımından büyük önem taşır. Söz konusu belirteçler hem tanı. hem de tümörlerle ilgili düzenli kon - roller sırasında saptanmalı, sintigrafiyl tiroglobülin incelemesi birlikte yapıl- malıdır. BelirteçIerin olağan değerleri- ne dönmemesi vücutta kötü huylu hü - relerin kaldığını gösterir. Belirteçle . yükselmesi durumunda yineleme olas - lığı vardır ve incelemeler derinleştiril- melidir.
